Yapay Zeka, Sanayi Devrimi, Bazı Düşünceler ve Sorular

Yeni sınıf mücadeleleri, aynı eski çimler. Marx vs. Mises rap savaşında geçen repliklerden biri. İktisat ya da diğer sosyal bilimler bazen farklı kelimlerle ifade edilen aynı tartışmaların içine hapsolmuş gibi olsa da teknoloji dışarıdan renk katabiliyor.

Yapay Zeka

Baştan söylemem gerekir ki yapay zeka dendiğinde benim aklıma hep 90'ların bilimkurgu filmleri ya da Iron Man’in Jarvis’i (daha sonra renk geldi kendisine insan/robot hibriti oldu) gelirdi ve son döneme kadar yapay zeka denilen teknolojileri anlamsız bulurdum. Meğerse adım adım üstüne eklenmesi gerekiyormuş, birçok şey gibi. LLM’ler hızla ilerlerken yaratıcı yapay zekanın dünyayı değiştireceği aşikar.

Zincilerini kıran ilk emekçilerden Jarvis

Konuyu fazla dağıtmadan yapay zeka ekonomiyi nasıl etkiler, iktisat anlayışımızı nasıl etkiler, Marx/Mises/Keynes/Smith ya da bir başkası görse neler diyebilirdi diye kendime sorduğumda aklıma gelen birkaç hususu paylaşmak isterim.

Gelişim Hızı

Şu bir gerçek ki, yapay zeka daha önce alıştığımız teknolojilere kıyasla inanılmaz bir hızla gelişiyor ve insanların yaptığı birçok işi çok daha kısa sürede yapacak kapasite erişti. Verimlilik açısından ciddi bir teknolojik şok.

Bir başka deyişle sadece ilerleme olmuyor, ilerlemenin hızı da gitgide artıyor, ilerleme kendisini besliyor. Uzun süren ciddi teknolojik sıçramalar artık çok daha kısa sürede gerçekleşiyor.

Bu arada yapay zeka biraz genelgeçer bir terim olsa da biz alt katmanlarına artık aşina olduk (derin öğrenme, makine öğrenmesi gibi).

Peki bunun iktisadi etkisi ne olur? Tahmin etmek güç olmadığı gibi tartışmalar da belirli meslek ve yetkinliklerin yapay zeka tarafından ilk etapta yenilecekler olduğuna işaret ediyor. Özellikle metin tabanlı işler için yaratıcı yıkım etkisi olması muhtemel ama ben diğerlerinin de güvende kalabileceğini düşünmüyorum. Her ne olursa olsun, 5 yıl sonraki dünya ve teknoloji şimdikinden ciddi anlamda farklı olacak.

AI = Sanayi Devrimi?

Her ne kadar gelişmelere düz bir zaman çizgisi olarak ve teknolojik bakış açısı ağırlıklı bakılsa da tabii ki iktisadi ve toplumsal boyutları var verimliliklerdeki tüm şok artışların. Ayrıca uzun vadede olumlu olsalar da kısa vadede uyum sürecinin de ciddi ekonomik ve sosyal maliyetleri olacağını da göz önünde bulundurmak gerekiyor.

Bu yazıyı yazmamın sebebi de Tyler Cowen’in köşe yazısı aslında. Kendisi fikren de yakın olduğum bir iktisatçı.

Neyse, şu vurgusu bence önemli: “Tarımsal işlerin dışına çıkılması, nihayetinde neredeyse tüm insanlık için bir nimet olsa da, yol boyunca önemli sorunları da beraberinde getirdi. Bu sefer de muhtemelen farklı olmayacak ve işte tam da bu yüzden endişelenmeliyiz.” Yanlış anlaşılmasın, eğer ilk vurulacak mesleklerden biri hukukla ilgili olanlar olursa yapay zekanın avukatlar karşısında pek şansı olacağını sanmıyorum…

Sanayi devrimi ciddi anlamda bir reel gelir kaybı anlamına gelmiş emek için ki büyüklük olarak bence yapay zekanın etkisi çok daha fazla olacak, ben bazı meslekleri tamamen ortadan kaldırabileceğini, tam ikame olabileceğini düşünüyorum. Ayrıca bu etki aynı meslek için olsa bile ülke bazında ve kaynaklara erişim fırsatları temelinde çok farklı olacaktır.

Şimdi noktasına dokunmadan paylaşayım; “Sanayileşme ve tarım ile zanaat ekonomisindeki eski işlerin gerilemesinin toplumsal fikirler üzerinde de bazı zararlı etkileri olmuştur. 19. yüzyılın başlarından ortalarına kadar olan dönemde sosyalist ideolojiler, büyük ölçüde ekonomik aksaklıklara bir yanıt olarak yükselişe geçmiştir. Karl Marx yaptığı hatalar ne olursa olsun, Sanayi Devrimi’nin keskin bir gözlemcisiydi ve bu kadar etkili olmasının bir nedeni vardı. Kapitalizmin uzun vadede yaşam standartlarını önemli ölçüde yükseltme kabiliyetini göremedi, ancak geçiş maliyetlerini ve ekonomik dalgalanmayı anladı ve canlı bir şekilde tanımladı.”

Şimdiki iktisat tartışmalarının bir çoğunu da geçmiş buhranlar ve bunlara dayalı didişmeler belirliyor diye düşünüyorum ben. Örneğin kimse “Uzaya gittiğimizde hâlâ dolar/euro vb. mi kullanıyor olacağız?” ya da “Başka gezegenlere gittiğimizde yine coğrafi sınırlar olacak mı, dere geçmiyorsa bir yerlerden neye göre belirleyeceğiz?” diye sormasa da heterodoks/ortodoks tartışmalarında devlet mi yoksa özel sektör mü daha açgözlü tartışmaları, enflasyonun bedelinin ne olduğuna dair orijinal fikirler hız kesmeden ortaya çıkmaya devam ediyor. İnsanlığın ilerlemesinin önündeki ciddi engellerden biri geçmişi fazla sorgulamamız ama asla cevap alma niyetimiz olmaması olabilir. Bazen de gelecek cevabın günümüz için bir faydası olmayacağını kabul etmemizde fayda var.

Sorular

Sıkıldım, o yüzden şu soruları ortaya sorarak bitiriyorum.

Alttaki görselin tarihine bakmadım ama çok da fark edeceğini düşünmüyorum. AI geliştikçe dalga dalga her meslek evrim geçirmek durumunda kalacaktır.

• Yapay zeka öncelikle hangi meslek gruplarını bitirecek? Bu grupların ikinci en iyi tercihleri, fırsat maliyetleri ne? Yok olacak işlerin etkisi, korumaya değer mi? Korumanın maliyeti ne olacak? Burada insanlık dışı bir şey önermiyorum, akademisyenliğin de olması gerektiği gibi ciddi anlamda etkileneceğini ve alternatifleri düşünmemiz gerektiğini söylüyorum. İlk etapta olumsuz gözükse de uzun dönemde daha iyi bir kaynak tahsisi yapay zekanın pozitif bir dışsallığı olabilir. Bu IMF raporu okumaya değer bu açıdan. İleride rutin bir içeriği üretebilmek önemini yitirse de yapay zeka çıktılarını kontrol edecek bir grubun da hep varolacağı görüşündeyim.
• Dil modelleri hem bilgi üretiyor hem de analiz ediyor (ki bu yüzden bir noktada kendi kendini besleyeceği için stokastik papağan diyorlar, bunun için de yaratıcı yapay zeka çözümleri aranıyor), iktisatçıların sık sık dillendirdiği bilgi asimetrisinin ortadan kalkması serbest piyasada mı daha faydalı yoksa kamu kontrolü altında mı? Bu konu CBDC tartışmalarına da gitse de ben ciddi bir tehlike olarak bilginin belirli kurumların/bireylerin kontrolü altında kalmasını ve bunun uzun vadede bu teknolojiye erişimi de kısıtlamasını bir risk olarak görüyorum.

Ve daha da önemlisi:

• Bu konularla ilgili subjektif bir bileşen var mı? Nasıl ilerleyebiliriz? İktisat için iktisatçıların eline bırakılmayacak kadar önemli derler, yapay zekanın mühendisleri geçtim, insanların elinde iyi/kötü nasıl bir potansiyeli var, gelişmesinde sınır çizilecekse bunu insanlar mı yoksa kendisi mi çizecek? Bilim ile bilimkurgu arasındaki ayrımın flulaştığını göreceğiz sanırım.